Grijsfilters (ook wel neutral density filters of ND-filters genoemd) worden gebruikt om de hoeveelheid invallend licht en daarmee de helderheid te beperken. Dit heeft twee doelen:
- Het fotograferen van stromend water en beweging
- Beperking van de scherptediepte
Fotograferen van stromend water en beweging
Als je een foto maakt van bijvoorbeeld een waterval, stromende rivier of zand dat over het strand waait, dan bevriest het water op de foto. Het vloeiend stromende water van de waterval zijn dan druppels die stil in de lucht hangen.
Als je nou juist de beweging die in de waterval zit wilt vastleggen op de foto, dan is het een mogelijke oplossing om een langere sluitertijd te gebruiken. Dit resulteert echter weer in overbelichting van de foto. Hier komen grijsfilters om de hoek kijken. Deze reduceren het licht en hebben daardoor eigenlijk de functie van een zonnebril. Maar in tegenstelling tot een zonnebril, tast een ND filter (vandaar ook “neutral” in neutral density) de kleuren niet (of althans: zo min mogelijk) aan. Doordat er dus minder licht in de lens valt, kan je de sluitertijd verhogen zonder het diafragma te hoeven bijstellen.
Dit resulteert bijvoorbeeld in foto’s als dit:
In deze voorbeelden is de linkerfoto genomen zonder ND-filter, de rechterfoto mèt ND-filter. Rechts is steeds meer beweging waarneembaar en de foto heet meer impact doordat het water wordt getoond zoals het is.
Stromend water en watervallen zijn bij grijsfilters het meest aangehaalde voorbeeld, maar uiteraard kunnen deze filters bij iedere vorm van beweging worden gebruikt. Denk aan stuifzand op het strand, mensen in een winkelstraat, snelwegen, een voorbijrazende trein, mist, regen, enzovoorts.
Het beperken van de scherptediepte
Een foto met weinig scherptediepte betekent dat de voorgrond (bijvoorbeeld een persoon) scherp is, maar de achtergrond niet. Hoe minder de achtergrond scherp is, des te kleiner de scheptediepte. Ter vergelijking: neem maar eens een foto met een huis-tuin-en-keuken compactcamera. Deze hebben vaak een erg grote scherptediepte: alles wat in beeld is, is scherp. Maar het onderwerp is erg “plat”. Het is de typische vakantiefoto van je schoonmoeder die voor de Eiffeltoren poseert.
Met minder scheptediepte kun je het onderwerp losmaken van de achtergrond. Hoewel de scherptediepte dus minder is, is de dieptebeleving des te groter. Het verkleinen van de scherptediepte is bij uitstek iets voor een spiegelreflexcamera. Hoe kleiner de f-waarde, des te groter het diafragma opent en hoe meer licht er in valt. Die extra hoeveelheid licht leidt al snel tot overbelichting. Met een grijsfilter kan je bij veel licht toch bij volle lensopening foto’s maken met weinig scherptediepte.
Op de foto hiernaast zie je dat bij een hoge f-waarde (dus een kleine diafragma opening) het model èn de achtergrond scherp zijn. Rechts is de f-waarde minimaal en daarmee ook de scherptediepte minimaal. Het model komt veel meer naar voren en daardoor lijkt deze foto veel professioneler.
Fotograferen met een ND-filter
Het moge duidelijk zijn dat je eigenlijk alleen echt goed met een grijsfilter kunt fotograferen als je camera handmatig instelt (dus op de M-stand). De camera kan dit vaak ook zelf maar dit levert meestal niet het beoogde effect op. Vaak zijn de foto’s aan de donkere kant.
Wat betekent de aanduidingen ND-2, ND-4 enzovoorts?
Deze getallen staan voor de verduisteringsfactor. Grofweg kan je stellen dat met een ND2 filter je sluitertijd met 1 stop kunt vergroten. Dat wil zeggen: bij gelijkblijvend diafragma kan je de sluitertijd op de camera 1 instelling langer instellen, bijvoorbeeld van 1/30 naar 1/15. Op die manier kan je dus beweging beter vastleggen.
Omgekeerd geldt hetzelfde: bij gelijkblijvende sluitertijd kan je de diafragmawaarde met 1 stop (stapje) verlagen, bijvoorbeeld van f-5.6 naar f-4.
Met een ND4 grijsfilter win je twee stops en met een ND8 filter drie. Er zijn ook zeer sterke grijsfilters, zoals bijvoorbeeld de B+W ND 110-serie waarmee het diafragma maar liefst 10 stops lager kan worden ingesteld.
Welk grijsfilter heb je nodig?
Er zijn diverse grijsfilters. Van belang is om te weten met hoeveel stops het filter de lichtinval reduceert. Als je dit weet, kan je inschatten wat het effect zal zijn van het filter op de foto. Stel, je hebt een ND8-filter dat het licht met drie stops reduceert. Dat betekent dat een sluitertijd van 1/30 seconde met een factor drie verlengd kan worden, bij gelijkblijvend diafragma. 1 stop zou betekenen 1/15, 2 stops 1/8 en 3 stops is dus een sluitertijd van 1/8.
Een ander voorbeeld: je camera geeft aan dat voor een normale foto een belichting van 1/60 nodig zou zijn, maar je wilt stromend water minstens een seconde lang vastleggen. Hiervoor zou een 6-stops ND-filter nodig zijn:
1 stop minder: 1/30
2 stops minder: 1/15
3 stops minder: 1/8
4 stops minder: 1/4
5 stops minder: 1/2
6 stops minder: 1 seconde
